پیش در آمد

 

 

 

 ترانه هنری که از بدو تولد ،  نه مدافع آنچنانی داشته و نه آنگونه که شایسته بوده  ارج نهاده  شده ،  چندیست که با تمام فراز و نشیبها و محدودیتها و حاشیه ها ، آهسته وآهسته در حال پوست اندازیست   نه تنها در فرم و محتوا ، که در اعتبار و جایگاه ترانه   به اعتبار مضامین و مخاطبان و تاثیر گذاری خود   به همت تنی چند از ترانه سرایان جوان و خلاق که درآینده ای نزدیک از آنان بیشتر خواهیم شنید ،  می رود تا به یکی از تاثیر گذار ترین ژانرهای هنری تبدیل شود .

 

 هر چند در حال حاضر ترانه های بسیاری سروده می شوند که تنها از  بُعد شعری خود نیز  قابل توجه اند و افزایش شاعرانی که اخیرا به ترانه رو کرده اند ،  چه با بهانــــــــــه ی لطف و چه از سر اعتماد به نفسی نا آزموده شاهدیست بر ارتقا جایگاه ترانه ،  هر چند هیچ یک از آنان هنوز در عمل به درک فضای ترانه نائل نیامده اند  ، که این خود نشان سهل و ممتنع بودن این هنر است و آنگونه که برخی می اندیشند سرودن ترانه ی ارزشمند کار ساده ای نیست و سوءتفاهم از آنجا شروع می شود که عده ای ترانه ی مصرفی (  که در جایگاه و اندازه های خود به عنوان نوعی از سرگرمی ارزشمند و حتی لازم است )  را با ترانه ای که علاوه بر ارتباط با مخاطب جنبه های هنری و مفهومی و تکنیکی خود را حفظ می کند به یک چشم  می نگرند .

 

خانه ترانه سرایان به همت اعضا جوان خود علی رغم تمام سختی ها و نامهربانی ها تنها به ترانه و اعتلا آن می اندیشد و به دور از حاشیه و خود نمایی با صداقت و همدلی گامهای جدی خود را در این راه آغاز کرده است . یکی از این گامها انتشار گاهنامه ی  داخلی خانه ترانه  است که با پی گیری صمیمانه و همت ترانه یار ارجمند " اسد وجودی " و همکاری سایر دوستان شاهد اولین شماره آن هستیم . هر چند شروع چنین کارهایی با چنین امکانات محدودی بدون کاستی نخواهد بود . امیدوارم  و امیدواریم تلاشهای خود جوش و خالصانه ای از این دست آغازی برای نقدهای علمی و عملی ترانه و تدوین دوره ها  و ژانرهای مختلف این هنر و  زمینه ای برای گرد آمدن دلسوزان واقعی ترانه این مرز و بوم باشد .  و اینک آغاز  . . . . 

 

 

افشین یدالهی  شهریور هشتاد و چهار

---

تعریف ترانه از نگاه روزبه بمانی

 

 

پس از گذشت بیش از صد سال از تولد ترانه ی معاصر هنوز تعریف مشخصی برای ترانه وجود ندارد و تمامی تعاریف موجود در حد یک نظریه ی شخصی است . شاید یکی از دلایل آن جدی نبودن ترانه به عنوان یک شاخه ی مستقل و تاثیر گذار در نزد صاحبان ادبیات ادبیات پارسی و دلیل دیگر آن گستردگی دامنه ی ترانه طی سالیان بعد از پیدایش بوده باشد .

 

کلی ترین تعریفی که از ترانه در سالهای اخیر دیده شده همان تعریف قدیمی ای است : هر شعری  ( از مثنوی و غزل تا سپیدذ و نیمایی ) که قابلیت موسیقیایی داشته باشند را می توان ترانه دانست .

 

امروزه کوچکترین تردیدی وجود ندارد که مقفی نبودن یا فاقد وزن عروضی بودن شعر چه به ضرورت ملودی و چه غیر از آن  دلیل بر ترانه نبودن آن شعر  نیست  . اما اینکه اشععار نیمایی یا سپید را هم می توان با توجه به همین تعریف  ترانه دانست ، مبحث دیگریبست که در ادامه به آن خواهیم پرداخت .

 

بزرگترین اشتباهی که در مورد ترانه در سالهای اخیر اتفاق افتاده است این بودکه اکثر ما به دنبال یک تعریف مشترک و واحد برای آنچه که مثلا در موسیقی سنتی به آن ترانه گفته می شود ، با آنچه که در سبک موسیقیایی دیگری همانند راک ترانه نامیده م یشود هستیم . یعنی ما برای تمامی سبکهای موسیقی یک نوع شعر را ترانه تعریف کرده ایم . هر گاه ترانه ای گفته شد که قابلیت اجرا در تمامی سبکهای موسیقی را داشت ، آنگاه می پذیریم که تعریف مشترکی برای ترانه بین تمام مخاطبان و آهنگسازان و عوامل مختلف سبکهای موسیقی وجود دارد .

 

با نگاهی اجمالی به تاریخ ترانه معاصر ، از دوره ی بزگانی چون شیدا و عارف تا به امروز در می یابیم که در هر دوره به سبک ، قالب و زبان خاصی ترانه اطلاق می شده است .

 

 هر چه که به جلوتر می رویم تغییرات جدیدی را در ساختار ترانه مشاهده م یکنیم که با وجود اینکه سبکها ی قبلی را  از حوزه ی ترانه خارج نمی کند ، اما آنها را کم رنگ تر از قبل می کند .

 

در ابتدای دوره ی معاصر  اکثر ترانه های ما  تغزل به سبک عراقی بوده و به تبعیت از بزرگان این سبک مانند حافظ و سعدی  سروده شده  است . به واسطه ی اینکه تنها سبک موجود آن روزگار  موسیقی ردیفی و دستگاهی بود ، تا سالها در زبان و قالب ترانه تغییر جدی  به وجود نیامد .

 

در سالهای آغازیت دهه ی پنجاه ، با شروع موج نوی ترانه  یا همان ترانه ی نوین و تولد موسیقی پاپ در ایران ، زبان به فراخور  موسیقی دچار  شکستگی شد و به واقع به زبان محاوره ی مردم کوچه و بازار نزدیک شد

 

4       . تلاش  پیشروان این جریان پدید آوردن دیدگاهی  نو به زبان محاوره و بسط ظرفیتهای این زبان بوده است .  و ترانه از تعاریف قالبهای کلاسیک بیرون آمد و  در حقیقت تعریف ترانه عوض شد . از آن تاریخ تا امروز  تغییر بنیادین به مثابه ی آنچه در دهه ی 50  اتفاق افتاد ، در ترانه رخ نداده است . ولی شاهد فراز و نشیبهای بسیاری  به فراخور تغییرات فرهنگی ، سیاسی و اجتماعی ،  در آن  بوده ایم .

 

با توجه به توضیحات فوق و برای فرار نکردن از پاسح به عنوان مورد بحث ( ترانه چیست ؟ ) ترانه را در کلیت موسیقی پاپ مورد ارزیابی  قرار می دهیم :

 

ترانه در نگاه کلی شعریست که با ذهنیت موسیقیایی ، برای تلفیق با موسیقی و مناسب با سبک موسیقی مورد نظر سروده می شود که بدیهی است می تواند موزون و مقفی هم نباشد .

 

اما ترانه  در موسیقی پاپ که بیشتر مورد بحث ماست ، باید چند شاخصه ی دیگر را هم در خود داشته باشد که به آنها اشاره می شود :

 

اگر بپذیریم که موسیقی پاپ ، به معنای موسیقی مردمی است و عامه ی مردم را هدف قرار گرفته ، باید قبول کنیم که ترانه در موسیقی پاپ شعری است که قابلیت بر قراری ارتباط با عامه ی مردم را داشته باشد و به واقع ا ززبان قابل فهمی باری اکثر اقشار جامعه بر خوردار باشد . که با توجه به این توضیح و تعریف ترانه از نگاه کلی می توان به این نتیجه رسید که شعر سپید یا نیمایی  به دو دلیل ، یکی پیچیدگی اغلب آنها و دیگری نداشتن ذهنیت  موسیقیایی سراینده ، خوراک مناسبی برای ترانه ی پاپ نیستند .

 

در ترانه ی مورد نظر برای موسیقی پاپ همواره باید مرز بین شعر و ترانه را در نظر گرفت ، یعنی برای مثال در قدرت شعر مولانا از هر لحاظ شکی نیست ، اما  همین شعر اگر قرار باشد به عنوان ترانه ای برای موسیقی پاپ ، تاکید می کنم موسیقی پاپ که قرار است با عامه ی مردم ارتباط بر قرار کند در نظر گرفته شود ، آنگاه مشاهده می شود که این شعر ، ترانه ی مناسبی برای این نوع موسیقی نیست . چون از زبان گرفته تا مضمون تفاوت زیادی با زبان و مضامین امروز عامه ی مردم دارد .همین مسئله ی شعر یا ترانه بودن  در مورد عموم آثار سپید و نیمایی هم صدق می کند .

 

به هر حال ترانه محدوده ایست بسیار وسیع که هر روز هم با توجه به تغییرات فرهنگی ، اجتماعی و سیاسی و به فراخور آنها تغییر نیازها و زبان مردم وسیعتر می شود . هیچ بعید نیست ، شعری را که ما امروز با قطعیت ترانه می نامیم در دهه یا دهی آینده ، نوع منسوخی از ترانه باشد و تعریفی جدیدی برای ترانه مرسوم گردد .

 

 

(علی احمدی)

 

پرسشی که در حال حاضر در اغلب موارد رهن نگارنده را به خود مشغول کمرده این است که چرا بعد از 26 سال از انقلاب هنوز موسیقی پاپ آنطور ککه باید و شاید جایگاه واقعی خود را پیدا نکرده و دارای هویت خاص و قائم به ذات نیست .

بیشتر مردم به عنوان مخاطبین و مصرف کنندگان این کالای فرهنگی اقبال و توجه چندانی به محصولات تولید شده در داخل کشور ندارند و عمدتا جهت التذاذ در لحظات تنهایی ، غم ، شادی و . . . از کارهای ساخته شده در خارج از کشور و یا پیش از انقلاب استفاده می کنند ؟! در کنار عوامل بیشماری که قطعا شما نیز از آنها مطلع هستید ، از جمله :

1- نوع نگاه به موسیقی به طور اعم و موسیقی پاپ به طور اخص پس از انقلاب که موسیقی پاپ را به

عنوان هنری    متعهد به رسمیت نمی شناسد .

2- مدیریت های سلیقه ای و غیر تخصصی

3- اتخاذ سیاست های مبهم و متناقض

4- موازی کاری نهادهای مربوطه

5- نبود امکانات و بسترهای فیزیکی رشد این نوع موسیقی و سایر عواملی که در تثبیت این نوع موسیقی موثر بوده است که در این مقال مجال پرداختن به آنها نیست .

اما مسئله ای که در این چند سطر سعی دارم تا به آن بپردازم و در حیطه ی تخصصی این هنر می باشد شکاف فکری و عدم درک متقابل بین آهنگسازان و خوانندگان از یک طرف و ترانه سرایان و شاعران از طرف دیگر می باشد  . با این توضیح که گسست فکری میان این دو گروه و عدم تجربه های مشترک باعث به وجود آمدن شکل نا مانوس و غریبی از ترانه و یا در واقع تولد موجود عجیب الخلقه ای می شود که محکوم به فناست .

به زعم نگارنده یکی از دلایل مهم این گسست فکری ، عدم شکل گیری انجمن های حرفه ای و با عدم تقویت عنصر تالیف نید دو.ستان آهنگساز و خواننده می باشد که این اتفاق در زمینه ی اترانه سرایی چند سالیست که د رحال شکل گیری م یباشد و باعث کشف فضاهای جدید در زمینه ی فرم و محتوای آثار شده است . البته در ارتباط با  هنر شعر و ترانه این نکته لازم به ذکر است که به دلیل ماهیت ویژه ی خود ، هنرمندئ مستلزم داشتن نوع نگاه مستقل به دنیای اطراف می باشد که ان را ناگزیر می کند جهت پویایی آثار خود ارتباط خویش را محیط اطراف و اتمسفر اجتماع خود روز به روز قویتر نماید و نسبت خود را با مسائل جدید گریبانگیر دنیای پیرامون هر روطز تعریف نماید  که این چالش ناگزیر باعث کشف افق های جدید می شود ( البته بسیارند ترانه سرایانی که نیازی به این چالش فکری احساس نمی کنند ) و این فضاهای جدید اغلب برای آهنگسازان و خوانندگان جوان نسل ما غریب جلوه می کند ، زیرا تجربه مشترک فکری بین این دو گروه اتفاق نیفتاده است . این موضوع باعث می شود به ضعیف ترین آثار موجود اکتفا کنند و یا به دلیل داشتن نگاه اقتصادی ، معجون تولید شده ( منظور آلبوم ! ) بیشتر شبیه سوپر مارکت است تا اثر هنریی که بتوان فردیت هنرمند را ( چه آهنگساز و چه خواننده ) در اثر جست و جو کرد .

متاسفانه ذهنیت غالب بر اکثر  آهنگسازان و خوانندگان این است که صرفا آشنایی با نت و نوازندگی و صدای خوب ،  متضمن هنرمند شدن و  مهم تر  از آن بقای آنها در دنیای هنر است . بدون توجه به این مسئله که این موضوعات تماما الفبای کار محسوب می شود و فردیت هنرمند در گزینش و چینش و خلاقیت در به کار گیری آنها به منصه ی ظهور می رسد .

از آن گذشته این نوع فعالیت هنری که مخاطبان ان مردم می باشند ، هنرمند را ناگزیر می کند که دارای نگاه مستقلی به عنوان هنرمند بوده که این موضوع یا از غریزه هنریش نشات می گیرد و یا از مطالعه در دنیای خود و تا مادامیکه هنرمند دارای نگاه متقلی در این زمینه نباشد توان چالش و تعامل با سایر هنرمندان و مخاطبان را نیز نخواهد داشت و به زودی در برگهای تقویم مدفون خواهد شد .که متاسفانه اغلب آٍر تولید شده در حال حاضر به دلیل همین معضل موسیقی پاپ چیزی جز یک مجموعه ی مشتت و بی هویت نیست . زیرا اغلب آهنگسازان دارای ذهنی به شدت واپس گرا و مقلد می باشند و با اکتفا به دانستن تکنیک های موسقی ، آنهم نه در حد کافی از هر نوع مطالعه ی ادبی و هنری (  تحقیق بماند ! ) مبرا می دانند و نتیجه ی امر همین موسیقی پاپ غریبی می شود که فاقد هر گونه هویت عصر خود می شود و توانایی جذب مخاطب سهل پسند ایرانی را هم ندارد ، چه برسد به جهانی شدن !!!

---

پروانه  در مشت

 

مثل ِ تو  :  مثل ِ یه کفتر  ،  مثل ِ من  :  مثل ِ یه کودک

مثل ِ من : مثل ِ یه شاخه   ،   مثل ِ تو  : مثل ِ یه پوپک

 

مثل ِ پروانه ای در مشت

چه آسون می شه ما رو کشت

 

قریه تا قریه اشک   ،   ستاره تا ستاره سرد

غریبه تا غریبه ترس  ،  مترسک تا مترسک درد

 

ما رو با قطره ی اشکی  ،  می شه لرزوند و ویرون کرد

ما رو با بوسه ی شعری  ،  می شه ترانه بارون کرد

 

مثل ِ تصویر ِ ماه ِ تلخ ِ تبعیدی 

که رو تالاب ِ این پسراهه افتاده

مثل ِ این ساکت ِ دلگیر ِ آواره 

که تن واکرده رو دلتنگی ِ جاده

 

تو این بیداد ِ پهناور  ،  تو این شبراه ِ سر تا سر

نه یک دست و نه یک آغوش ،  نه یک سنگ و نه یک سنگر

 

پناهی نیست جز آواز ،  رفیقی نیست جز دیوار

کجایی ای چراغ ِ عشق ،  منو از سایه ها بردار 

ایرج جنتی عطایی

نظرات شما عزیزان:

نويسنده : ADMIN | تاريخ : برچسب:,

| نوع مطلب : <-CategoryName-> |